Το Κιλκίς

Από εκεί, (ο δρόμος) ανακάπτοντας απότομα, πάλι προς τα δεξιά, κατέληγε εκ νέου στο Κουκούσι (Κιλκίς), την πιο σπουδαία πόλη του τομέα, κάποτε τον κύριο τόπο συνάντησης των βουλγαρικών και ελληνικών επαναστατικών δραστηριοτήτων , και ακριβώς στις αρχές του πολέμου, σπουδαίο κέντρο καλλιέργειας καπνού. Όπως συμβαίνει μ' όλες αυτές τις μακεδονικές πόλεις, περισσότερο ή λιγότερο σπουδαιόσχημα οικοδομήματα, σοβαντισμένα με πλάκες κοπριάς (το κύριο είδος καυσίμου) ή έχοντας κρεμασμένες από τους τοίχους τους γιρλάντες από ξεραμένα φύλλα καπνού, ανακατεύονταν εδώ με άθλιες καλύβες. Άλλη μια απότομη στροφή, αυτή τη φορά προς τα' αριστερά και στο κέντρο της πόλης παρέκαμπτε τον κύριο δρόμο. Στρίβοντας πάλι βόρεια, περνούσε κοντά και πίσω από γαλλική σχολή θηλέων και τελικά, μετά σύντομα ανεβοκατεβάσματα σαν τρενάκι Λούνα Παρκ, προχωρούσε ελικοειδώς κατά μήκος των λοφίων προς το Γιαννές, το στρατηγείο του 12ου Βρετανικού Σώματος Στρατού καθ' όλη τη διάρκεια του τελευταίου μέρους της εκστρατείας, το μέτωπο του οποίου εκτεινόταν από τον Βαρδάρη (Αξιό) μέχρι τη Δοϊράνη.

 A.J. MANN, Το μέτωπο της Σαλονίκης, 2008, Εκδόσεις «Εκάτη»

Το κλίμα

Το κλίμα είναι εντελώς ομοιόμορφο σ' ολόκληρη την περιοχή, ζεστό από τον Μάρτιο έως τον Οκτώβριο, κρύο και υγρό κατά τη διάρκεια των υπόλοιπων μηνών του έτους. Η υψηλότερη θερμομετρική ένδειξη που καταγράφηκε κατά τη διάρκεια της συμμαχικής κατοχής, ήταν 113ο F (45ο C) υπό σκιά.

Κατά τη διάρκεια των θερμότερων μηνών σημειώνεται μεγάλη διαφορά μεταξύ της θερμοκρασίας των ζεστών και βαθιών κοιλάδων και των ψυχρών υψιπέδων. Αυτή η αντίθεση γίνεται υπερβολικά επίπονη για τους Βρετανούς στρατιώτες κατά τις πορείες. Όντας ασυνήθιστοι σε τέτοιες απότομες μεταβολές της θερμοκρασίας συχνά άρπαζαν άγρια κρυολογήματα, εξαιτίας της αμέλειάς τους να σκεπαστούν επαρκώς τη νύχτα, στα υψόμετρα που υπήρχε ψύχος. Η συνεχής περίοδος καύσωνα, που διαρκεί καθ' όλο το καλοκαίρι, με ζέστη που καθιστά ανέφικτες τις δραστικές στρατιωτικές επιχειρήσεις ή άλλες εργασίες για τρεις ή τέσσερις ώρες το μεσημέρι κάθε ημέρας, ήταν επίσης δυσάρεστη στο έπακρο όλων, καθόσον δύσκολα βρισκόταν κάποιο φυσικό καταφύγιο και πολύ λίγα μέσα υπήρχαν για κατασκευαστούν τέτοια τεχνητά.

Οι ταλαιπωρίες που υπομένονταν από τους άνδρες μας εξαιτίας των καιρικών συνθηκών, επιτείνονταν από τη συνεχή παρουσία πυρετού και άλλων ασθενειών, η μετάδοση των οποίων μέσα από τα έντομα, ήταν αναπόφευκτη σε τέτοια ανθυγιεινά κλίματα. Επίσης η απανταχού παρουσία αυτής της ψιλής ερεθιστικής βαλκανικής σκόνης , που έμπαινε μέσα στα μάτια, στα πνευμόνια στα μαλλιά, κι ακόμη στην τροφή που τρως και σκέπαζε το πρόσωπο τα χέρια και τα ρούχα σου μ' ένα παχύ στρώμα που ξαναεμφανιζόταν τόσο γρήγορα όσο ξεσκονιζόταν, ήταν πολύ ενοχλητική όταν την ανέπνεες συνεχώς για πολλές ημέρες. Αλλά ό,τι υπέφερες από τη ζέστη ήταν τίποτα σε σύγκριση με ό,τι είχες να αντιμετωπίσεις τη χειμερινή περίοδο.

Ο ονομαζόμενος «Βαρδάρης», ο άνεμος που κατά διαστήματα τεσσάρων ή πέντε ημερών φυσάει το καλοκαίρι με αδιάκοπη μανία, ακολουθιόταν προς το φθινόπωρο από καταρρακτώδεις βροχές και αυτές εκ περιτροπής, αντικαθίσταντο από περίοδο δριμύτατου καιρού, υγρού και ψυχρού, κατά τη διάρκεια του οποίου, στις περιπτώσεις των μεταφορικών δυσχερειών, η πολεμική δράση γινόταν εντελώς αδύνατη. 

A.J. MANN, Το μέτωπο της Σαλονίκης, 2008, Εκδόσεις «Εκάτη» 

Τα φυτά

Είναι αξιοσημείωτο, στις αρχές του Μάρτη, το ξαφνικό ξέσπασμα υπεραφθονίας ανοιξιάτικων λουλουδιών. Από έναν ακαλλιέργητο χώρο λίγων μόνων τετραγωνικών γυάρδων*, πίσω από ένα στρατόπεδο στο Βεργιατόρ**, ένας Βρετανός στρατιώτης συνέλεξε, σε μισή, ώρα όχι λιγότερα από πενήντα δύο διαφορετικά είδη άγριων λουλουδιών. Είναι μελαγχολικό να βλέπεις αυτή τη σύντομη λουλουδένια ομορφιά να αλλάζει, μέσα σ' ένα δεκαπενθήμερο, σε μουντό τσουρουφλισμένο σύνολο ξεραμένων από τον ήλιο χορταριών που προς το φθινόπωρο συχνά αυτοαναφλέγονται [...] Κλήματα, στάρι και καλαμπόκι καλλιεργούνται με επιτυχία σε περιοχές που απλώνονται χαμηλά, όπως η κοιλάδα του Στρούμα (Στρυμόνα), και ο καπνός έχει γίνει σε πολλές περιοχές, το κύριο προϊόν του εδάφους. Εντούτοις ανεξάρτητα απ' όλες τις διαπιστωμένες δυνατότητες, αυτή τη στιγμή καλλιεργείται μόνον το 6% του εδάφους την περιοχής. 

A.J. MANN, Το μέτωπο της Σαλονίκης, 2008, Εκδόσεις «Εκάτη»